Akademik Məlumat İdarəetmə Sistemi
AZƏRNƏŞR, Baku, 2003
İnvestisiya mədəniyyətinin mütləq şərti kimi, yəni layihə
risklərinin elmi tədqiqi layihə mühitinin öyrənilməsi və
texniki-texnoloji, kommersiya, ekoloji, sosial, təşkilati-iqtisadi,
maliyyə və iqtisadi aspektləri əhatə edən kompleks
ekspertizanın keçirilməsi çıxış edir. İnvestisiya qərarlarının
qəbul edilməsi və nəzərdə tutulmuş kapital qoyuluşlarının
başlıca alətləri investisiya layihələrinin səmərəlilik qiymətinin
kriteriyalarıdır ki, onların da layihə risklərinin tədqiqi
prosesində rolu təqdim olunan əsərdə təhlil edilib. İnvestisiya
strategiyası haqqında bütün informasiyanın material daşıyıcısı,
onun modeli, idarə aləti layihə biznes-planıdır. Buna görə də
bu əsərdə biznes layihələşdirmənin investisiya mexanizmi risktəhlili qurulması nöqteyi-nəzərindən tədqiq edilmişdir. İnvestisiya strategiyasının formalaşması, modernləşdirilməsi və həyata keçirilməsi mərhələsində maliyyə
səmərəliliyi və sabitliyinin təmin edilməsi investisiya-layihə
fəaliyyətinin daha çətin bir problemi sayılır. Bu problemin həlli
maliyyə səmərəliliyinin monitorinqini həyata keçirmədən
mümkün deyil və müvafiq idarəetmə qərarlarının qəbulu ilə
bağlıdır. Bu prosesin mərkəzi anlarından birini də risk əleyhinə
tədbirlərin və risk - menecmentin işlənib hazırlanması təşkil
edir. İnvestisiya layihəsinin risklərinin idarə edilməsi zamanı
elə proseduralardan istifadə edilməlidir ki, nəinki səbəb və
nəticələrin keyfiyyət tədqiqatını aparmağa imkan versin
həmçinin, dəyər xarakteristikasının köməyilə daxili faktorların
mənfi təsiri nəticəsində müəyyənləşdirilmiş məqsəddən nə
qədər kənarlaşmasının baş verdiyini və ya verə biləcəyini
kəmiyyətcə ölçməyə imkan versin. Bu əsasda layihənin daxili
quruluşunda elə optimal dəyişikliklər etmək lazımdır ki, onlar
yol verilə biləcək ehtiyat-məsrəfləri çərçivəsində verilmiş
kənarlaşmaları minimuma endirmək, əvəz etmək və ya neytrallaşdırmağa imkan versin. Risk-təhlil və risk - menecment də bu
işdə vacib alət kimi çıxış edir. Ona görə tədqiqat işi aşağıdakı
strukturda aparılmışdır.
I fəsildə investisiya strategiyasının formalaşmasının və
modernləşməsinin təhlilinin obyekti kimi investisiya
layihələrinin tədqiqinin nəzəri əsasları müzakirə edilir.
Bununla əlaqədar olaraq, müasir Azərbaycan şəraitində investisiya strategiyasının formalaşması və modernləşdirilməsinin
inkişaf meylləri təhlil edilir, müəllifin investisiya strategiyasını
formalaşdırarkən layihənin təsnifləşdirilməsi təklifi risklərin
tədqiqində istifadəsi müzakirə edilir.
II fəsildə strategiyanı formalaşdırarkən və ya
modernləşdirərkən investisiya layihələrinin idarə olunması
problemin risk faktorlarının uçotu vasitəsilə işıqlandırılır. Hər
şeydən əvvəl bazar iqtisadiyyatı şəraitində idarəetmə
qərarlarının qəbulunun özəllikləri təhlil edilir. İnvestisiya səmərəliliyinin monitorinqi və nəzarət kimi idarəedici
funksiyaların xüsusi özəllikləri əsaslandırılıb və
investisiyaların idarə olunmasındakı rolları aşkar edilib.
İnvestisiya fəaliyyətinin idarə edilməsi üçün məntiqi
yanaşmanın istifadə mexanizmi təklif edilir. Bu fəsildə
menecmentin müasir şəraitdə mahiyyəti və istifadəsi tədqiq
edilir həmçinin, onun gələcək inkişafı təklif edilir.
III fəsildə investisiya strategiyasının formalaşması və
modernləşməsində risklərin təhlili metodologiyasının tədqiqinə
və inkişafına həsr edilmişdir. Buna görə bazar iqtisadiyyatı
şərtləri daxilində layihə risklərinin təsnifatı və onların tədqiqat
metodlarına mövcud ədəbiyyatlardakı yanaşmalar öyrənilmişdir ki, bu da müəllifə təsnifatlaşdırma aparmağa imkan
vermişdir. Elə bu əsasda da investisiya strategiyasının təhlilinə
keyfiyyətli yanaşma əsaslandırılıb və investisiya risklərinin
yüksək kəmiyyət qiymətləri təhlil edilmişdir. Verilmiş fəsildə
investisiyanın səmərəliliyinə qeyri-müəyyənliyin təsiri
uçotunun üsullarının öyrənilməsi öz əksini tapmışdır hansı ki,
müasir şəraitdə kompleks risk təhlilinin metodologiyasının
inkişafına gətirib çıxarmışdır.
IV fəsildə investisiya strategiyasının formalaşmasında və
modernləşməsində risklərin təhlilinin alətləri əsaslandırılır.
Qeyri-müəyyənlik şəraitində qərarların qəbulu və risklərin
təhlilinin aləti kimi investisiya layihələrinin səmərəliliyinin
qiymətləndirilməsi metodları təhlil edilib, formalaşdırılmışdır.
Strategiyanın kompleks tədqiqinin həyata keçirilməsi zamanı
inflyasiyanın uçotunun qaçılmazlığı tədqiq edilir. Müasir
investisiya fəaliyyətində istifadə edilən riskin təhlili alətlərinin
özəllikləri aşkar edilir. Layihələrin səmərəliliyinin təhlilinin
mərkəzi problemlərindən biri məsrəflərin qiymətləndirilməsidir
ki, bu da əsərdə buraxıla biləcək münasib risk kompanentinə
həsr olunmuş başlanğıc və riskin qabağı alınan son səviyyəsinin təsiri ilə bağlıdır.
10
İqtisadi - riyazi modelləşdirmə investisiya strategiyasını
formalaşdırarkən və ya onu modernləşdirərkən, riskin təhlilinin
səmərəli aləti kimi çıxış edir. Buna görə də tədqiqat əsərində
model yanaşmalar təhlil edilib və investisiya layihələrində
riskin təhlili praktiki ifadə tapan müəllif modelləri işləyib
hazırlanmışdır. Onlardan iqtisadi antirisk tədbirləri üçün
çoxfaktorlu struktur xərclərin təhlilini həyata keçirməyə imkan
verən iqtisadi-riyazi modellər təklif edilmişdir. İnvestisiyaların
səmərəliliyinin qiymətləndirilməsinin müasir səviyyəsi, layihə
risklərinin təhlilində müqayisəli təhlil və alətlərindən istifadəni,
tədqiqat əsərində nəzərə alınmış təcrübədən istifadə üçün
tövsiyələrin olmasını təklif edir.
Əsas nəzəri vəziyyətlərin izahatı zamanı müəllifin təkliflərinin əsaslandırılması prosesində rəqəm hesablamaları aparılır.
Bu rəqəm hesablamaları müəllifin təcrübi investisiya
strategiyasının formalaşmasına və modernləşdirilməsinə
əsaslanır, aparılan tədqiqatın müasir şəraitdə tətbiqi
imkanlarını təsdiq edir. Əlavə olaraq göstərilən materiallar
biznesə aid olan konkret layihənin kompleks investisiya strategiyasının təhlilini və onun modernləşdirilməsinin yollarını
özündə birləşdirir.