Akademik Məlumat İdarəetmə Sistemi
Filologiya məsələləri, no.8, pp.229-235, 2023 (Peer-Reviewed Journal)
Any quantity of words, taking into account the dictionary base of the Azerbaijani language and the possibilities of our historical lexicon. We need a separate state program to clean our language. Both state institutions and our linguists Filologiya məsələləri, № 8, 2023 – 235 – should not remain indifferent to this problem. The language should be preserved and preserved. The rules of the language must be defined in such a way that information could be passed on to future generations without hindrance, and those who come after us could easily understand it. This is due to direct connections of the Azerbaijani language with other world languages. If before the words were transferred to the Azerbaijani language mainly from and through the Russian language, now the borrowings are transferred to our language without a language intermediary. It is not possible to guarantee that the borrowed words used on the pages of the press will live in the language and find functionality, but the words that are used in the language by necessity are fixed in the vocabulary of the language. In this regard, you should be careful and avoid unnecessary purchases. It is impossible to change all borrowings in the vocabulary of the language, replace them with your own words. If new words will be artificially created blindly, this will also be false, because this method will not be able to justify itself at the required level. Successful results can be achieved only if this process is carried out in natural ways. One of the most important problems facing the science of linguistics is the history of preserving the native language and passing it on to future generations.
XX əsrin əvvəlləri Azərbaycan xalqının tarixində mürəkkəb ictimai-siyasi və mədəni hadisələrlə zəngin olan bir dövrdür. Ana dilində elmin inkişafı, elmi-kütləvi ədəbiyyatların, dərsliklərin çap edilib yayılması, xüsusilə, elmi üslubun formalaşması bu dövrlə bağlıdır. Yeni ictimai-siyasi görüşlər, elm və mədəniyyətin sürətli inkişafı, orta və ali məktəblərin, elmi-tədqiqat müəssisələrinin təşkili, mətbuatın sayının artması, dərsliklərin, elmi əsərlərin Azərbaycan dilində yazılması dilin ictimai funksiyasının genişlənməsinə təkan verirdi. Lakin dövrün tələblərinə uyğun olraq Azərbaycan dilində müəyyənləşmiş sistemli elmi dil yox idi. Ona görə də elmi əsərlərdə, dərsliklərdə və terminoloji lüğətlərdə terminləri ifadə etmək üçün ərəb və fars dillərinə məxsus o qədər söz və tərkiblər işlədilirdi ki, onları başa düşmək üçün xüsusi izahlar tələb olunurdu. Həmin illərin tələbləri nəzərə alınaraq N.Nərimanovun və S.Ağamalıoğlunun təşəbbüsü ilə respublikada Azərbaycan dilində elmi dili formalaşdırmaq, tədris üçün dərsliklərin yaradılması və terminoloji işə rəhbərlik etmək, ədəbi dili inkişaf etdirmək üçün xüsusi orqan – Azərbaycan Xalq Komissarları Şurası yanında İstilah Komissiyası təşkil olundu. Komissiyanın sədri Tağı Şahbazi təyin edildi. Lakin komissiyanın tələbləri ilə Tağı Şahbazinin prinsipləri uyğun gəlmədiyinə görə o istefa verdi. Qafur Rəşad, Tağı Şahbazi dilə daxil olan sözlərin demək olar ki, hamısı üçün, hətta beynəlmiləl terminlər üçün də qarşılıq yaratmağa çalışırdırlar. 1923-cü ildə Terminologiya Komissiyası Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi yanına köçürüldü və Səmədağa Ağamalıoğlunun sədrliyi ilə fəaliyyətini davam etdirməyə başladı. İstilah Komissiyasında həmin dövrdə lazımi ehtiyacları ödəmək məqsədi ilə müxtəlif sahələrə – riyaziyyat, coğrafiya, kimya, iqtisadiyyata aid bir sıra terminlər lüğəti hazırlanıb nəşr edildi. Bu illərdə Azərbaycan dilini ərəbfars mənşəli sözlərdən təmizləmək üçün prinsiplər hazırlanırdı. Onlar yeni terminlərin yaradılmasının əsas yolunu bütün terminlərin əvvəlinin, yaxud axırının Filologiya məsələləri, № 8, 2023 – 230 – Azərbaycan dilinin qrammatik qanunlarına uyğun bir formaya salınmasında görürdülər.