Akademik Məlumat İdarəetmə Sistemi
Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, Baku, 2023
Məlumdur ki, bizi
gözəgörünməz mikroblardan və yaşıl bitkilərdən tutmuş Yer kürəsində olan
heyvanlara qədər bütün canlılar əhatə edir. Bu və digər canlılar təkcə bizim ətrafımızda
deyil, həmçinin bizim həyatımızda da mühim rol oynayır. Bitkilər qidamızı təşkil
edir və bizi oksigenlə təmin edir: mikroblar ölmüş orqanizmləri parçalayır və
bütün canlıların ehtiyac duyduğu materialları təkrar emal edir; həşəratlar qida
üçün istifadə etdiyimiz bitkiləri tozlandırır və s. Nəhayət, bütün canlılar
yaşamaq üçün başqa canlılara ehtiyac duyur. Biologiya dünyada olan bütün orqanizmlərin
qarşılıqlı münasibətini araşdırmağa imkan verir. Orqanizmlər yabanı dağ çiçəyi
kimi zərif və ya qorxu yaradan əzəmətli bir aslan kimi heyranedici ola bilər.
Bitki, heyvan və ya mikrob olmasından asılı olmayaraq, bütün canlılar müxtəlif
funksiyaları yerinə yetirən çoxsaylı hissələrdən təşkil olunub. Sadə quruluşa
malik təkhüceyrəli orqanizmlərdən tutmuş mürəkkəb quruluşa malik insana kimi bütün
canlılar hərəkət edir, qidalanır, tənəffüs edir, enerji əldə edir və ifrazat məhsulları
əmələ gətirirlər.
Biologiya- həyatın
sirlərini açmaq üçün lazım olan açardır. Onun vasitəsilə, hətta, təkhüceyrəli
orqanizmlərin də mürəkkəb bir quruluşa malik olduğunu müəyyən edə bilərik. Biologiya,
həmçinin materialların yerini dəyişdirməyə, bədən quruluşumuzu saxlamağa,
siqnallar göndərməyə, bizi qida və enerji ilə təmin etmək, müdafiə etmək qabiliyyətinə
malik bədənimizin nə qədər möcüzəvi bir maşın olduğunu dərk etməyə kömək edir.
Biologiya elmi
insanların öz həyati problemlərini həll etmək üçün yollar axtarması ilə
yaranmış və insan cəmiyyəti ilə birlikdə inkişaf etmişdir. Bu problemlərdən ən
birincisi qidanın əldə edilməsi idi. İnsan orqanizminin öyrənilməsi də ilkin
problemlərdən biri olub. Lakin biologiyanın əsas nailiyyətləri yalnız qida məhsullarının
artırılması və tibb elminin uğurları ilə məhdudlaşmadı. Zaman keçdikcə bu elmin
insan orqanizminin quruluşunu, fiziologiyasını öyrənən sahələri ilə yanaşı, təfəkkürün
yaranmasını, insanın ictimai həyat tərzini öyrənən didər sahələri də meydana gəldi.
Bizim dövrümüzdə
biologiya elmi təbiətdə baş verən proseslərin öyrənilməsi və cəmiyyətin
inkişafı naminə istifadə edilməsi üçün zəruri biliklərin mənbəyinə
çevrilmişdir. Müasir biologiya elmi insan, onun sağlamlığı, sosial mahiyyəti,
psixoloji xüsusiyyətlərinə aid həyati əhəmiyyəti olan ən vacib bilik və
bacarıqları, insan və təbiət münasibətlərini əhatə edir. İnsan təbiətin tərkib
hissəsi və onun təkamülünün məhsuludur. Təbiətdə baş verən bütün hadisələr
birbaşa insana təsir edir. Müasir dövrdə bu hadisələr saysız-hesabsız, onların
yaratdığı təsirlər isə ölçüyəgəlməz dərəcədə böyükdür. Bu baxımdan, müasir
biologiyanın qarşısında çoxsaylı problemlərin həlli yollarını tapmaq vəzifəsi
durur. Əsrin yeni yaranan infeksion və genetik xəstəliklərin qarşısının
alınması, effektiv peyvəndlərin hazırlanması, əhalinin qida məhsulları ilə təmin
edilməsi, su mənbələrinin, atmosfer havasının təmiz saxlanması, torpaqların
eroziyadan qorunması, meşələrin məhv edilməsinin qarşısının alınması və s.
bütün bunlar dövrümüzün aktual problemləri olub, biologiya elminin araşdırdığı
məsələlərdir.
Yuxarıda qeyd edilənləri
nəzərə alaraq, əminliklə demək olar ki, biologiyanın həyatımızda, gələcək nəslin
maariflənməsi və tərbiyəsindəki rolu, ilk baxışda göründüyündən daha böyükdür.
Biologiya gələcəyin elmidir. Biologiya - təbiətlə insanın harmoniyada
yaşamasının açarıdır. Bu açardan nəinki müasir sivilizasiyanın inkişafı, həm də
insanlığın mövcudluğu asılıdır. Yalnız bu sahənin biliklərinə əsaslanaraq
insanların təbiətlə ehtiyatlı və anlayışlı münasibətinə, onun
qanunauyğunluqlarına əməl edilməsi sayəsində planetimizin çiçəklənməsinə nail
olmaq mümkündür. İnsanın bir şəxsiyyət kimi formalaşmasında, dünyagörüşünün
genişlənməsində və özünüinkişafında biologiya fənninin müstəsna rolu və yeri
var. Biologiya insanın təbiətlə ünsiyyətində və cəmiyyətə inteqrasiyasında əsas
təkanverici vasitədir və onun ətraf aləmə qayğı ilə, qoruyucu və bərpaedici
yanaşmasını təmin edir.