Other, pp.1-21, 2025
Mündəricat
1. “Tədqiqat və layihə bacarıqları” fənninin tədrisinin məqsədi......................4
2. “Tədqiqat və layihə bacarıqları” fənninin təhsil proqramının strukturunda
yeri və
rolu....................................................................................................4
3. “Tədqiqat və layihə bacarıqları” fənninin təlim nəticələrinin ixisas üzrə
olan peşə kompetensiyaları ilə əlaqəliliyi..............................................................5
4. “Tədqiqat və layihə bacarıqları” fənninin mənimsənilməsi nəticəsində
formalaşan ümumi bacarıqlar.........................................................................5
5. “Tədqiqat və layihə bacarıqları” fənninin mövzuları üzrə keçirilən
saatların
miqdarı............................................................................................................6
6. “Tədqiqat və layihə bacarıqları” fənni üzrə mövzuların qısa məzmunu.........7
7. “Tədqiqat və layihə bacarıqları” fənninin mövzuları üzrə tələbələrin bilməli,
bacarmalı olduqları səriştələr.......................................................................13
8. “Tədqiqat və layihə bacarıqları” fənninin tədrisində istifadə ediləcək tədris
materiallarının
siyahısı.................................................................................16
9. “Tədqiqat və layihə bacarıqları” fənninin tədrisində istifadə ediləcək interaktiv
metodlar.......................................................................................16
10. “Tədqiqat və layihə bacarıqları” fənninin
tədrisində istifadə ediləcək ədəbiyyat
siyahısı........................................................................................17
1. “Tədqiqat və layihə bacarıqları” fənninin tədrisinin
məqsədi
“Tədqiqat və layihə
bacarıqları” fənni - 6 kredit
Bu
dərsin məqsədi tələbələrə ətraf mühit problemlərinin həllində yeni mühəndislik
yanaşmalarını tətbiq etməyi təmin etmək, nəzəri dərslərini tamamlamaq üçün tətbiqyönümlü
layihələrin həyata keçirilməsi prinsiplərini öyrətməkdir.
2. “Tədqiqat və
layihə bacarıqları” fənninin təhsil proqramının strukturunda yeri və rolu
“Tədqiqat və layihə
bacarıqları” fənni seçmə fənlər siyahısına daxil olmaqla, bakalavr pilləsində təhsil
alan tələbələrə layihənin
müəyyən edilməsi, xərclərin müəyyən edilməsi və təhlili, vaxtın idarə edilməsi,
qrup daxilində səmərəli şəkildə işləmə, texnologiya və avadanlıq seçimi,
proqram təminatından istifadə, müxtəlif fənlərin məşğul
olduğu sahələri birləşdirərək bir məqsəd istiqamətində mühəndislik problemlərinə
həll variantı işləmə qaydalarını, mühəndislik standartlarına uyğun layihələrin
təqdim olunması üçün lazım olan təməl üsulları və mühəndislik anlayışlarını, hesabatların hazırlanması və təqdimatını öyrədir.
Bu fənnin öyrənilməsi aşağı kurslarda əvvəlki təhsil
gedişində tələbələrin əldə etdiyi riyaziyyat, ətraf mühitin kimyası və toksikologiyanın
əsasları, fizikanın əsasları, ümumi ekologiya, hidrologiya, ətraf mühitə təsirin
qiymətləndirilməsi, ekoloji monitorinq, ətraf mühitin idarə olunması, sənaye
ekologiyası, ekoloji sistemlərin modelləşdirilməsi, ekologiya mühəndisliyində
bioloji proseslər, yeraltı suların axını və çirklənməsi, iqlim dəyişmələri və
qlobal istiləşmə, Hava çirklənməsi və nəzarət, məsafədən zondlamanın fiziki əsasları,
tullantısız istehsal prosesləri və tullantıların təkrar emalına dair biliklərə
istinad edir, ekologiya mühəndisliyi, ətraf mühitin planlaşdırılması və tənzimlənməsi,
ətraf mühit informasiya sistemləri, ətraf mühit mühəndisliyinin ekologiyası və s. bu kimi
fənlərin dərindən öyrənilməsi üçün zəruri əsasdır.
3.“Tədqiqat və
layihə bacarıqları” fənninin təlim nəticələrinin ixtisas üzrə olan peşə
kompetensiyaları ilə əlaqəliliyi:
Fənnin
təlim nəticələrinin (FTN) İxtisas üzrə məzun kompetensiyalara uyğunluq
səviyyəsi |
|||
FTN 1 |
Ekologiya mühəndisliyinin fəaliyyət
sahələrinə dair texnoloji inkişaf və yeniliklərdən vaxtında xəbərdar olmaq və
buna əsasən praktik fəaliyyətləri həyata keçirmək |
PK7 |
|
FTN 2 |
Layihələndirmədə
müvafiq üsul və mərhələləri müəyyən etmək və tətbiq etmək |
PK10 |
|
FTN 3 |
Ekoloji layihələr
hazırlamaq, layihənin risk idarəetməsini və layihənin iqtisadi təhlilini
aparmaq |
PK4 |
PK24 |
FTN 4 |
Layihənin nəticələrini
təhlil etmək və şərh etmək |
PK7 |
PK10 |
FTN 5 |
Layihənin
texniki hesabatını, posterini hazırlamaq
və canlı nümayiş etdirmək, layihə
təqdimatı və müdafiəsini həyata keçirmək |
PK4 |
PK10 |
PK4 - kompüter texnologiyasını layihələndirmədə geniş tətbiq
etməyi bacarmalıdır;
PK7 - yeni layihələrə olan ekoloji tələbləri, layihədən
sonrakı ekoloji qiymətləndirməni bacarmalıdır;
PK10 - layihənin texniki-iqtisadi və ekoloji əsaslandırılmasını
bacarmalıdır;
PK24 - ekoloji sistemlərin hesablanması və optimal layihələndirilməsini
bacarmalıdır.
4.“Tədqiqat və layihə bacarıqları” fənninin mənimsənilməsi nəticəsində
formalaşan ümumi bacarıqlar
-
Ekoloji əsaslandırma məqsədilə ekoloji
layihələrin hazırlanmasında hüquqi və
tənzimləyici qanunları tətbiq etmək; -
Elmi araşdırma və layihələndirmə, problemin müəyyən
edilməsi və metodların seçilməsi; -
Ədəbiyyatla işləmək, informasiya mənbələrini müəyyən
etmək, məlumatların toplanması və etik qaydalara əməl etmək; -
Layihə planlamaq və təsvir etmək; -
İşçi heyətini formalaşdırmaq və işgüzar əlaqələr qurmaq; -
Layihə hesabatını yazmaq və təqdimatını həyata
keçirmək; -
Layihə risklərini və layihəni qiymətləndirmək. |
5. “Tədqiqat və layihə bacarıqları” fənninin
mövzuları üzrə keçirilən saatların miqdarı
№
|
Mövzuların adları |
Mühazirə dərsləri |
Seminar dərsləri |
1 |
Tədqiqat və layihələndirmə
fənninə giriş, əsas anlayışlar və prinsiplər. |
2 |
2 |
2 |
Elmi araşdırma və layihələndirmənin quruluşu,
problemin müəyyən edilməsi və metodların seçilməsi. |
2 |
2 |
3 |
İdeal metodlar. Məhsul
və layihənin formaları |
2 |
2 |
4 |
Ədəbiyyatla işləmə
üsulları, məlumatların toplanması, informasiya mənbələri və etik problemlər. |
2 |
2 |
5 |
Layihənin
planlanması, müddəti və təsviri. |
2 |
2 |
6 |
Layihə tipləri, layihə hazırlamanın mərhələləri. |
2 |
2 |
7 |
İşçi heyətinin formalaşdırılması və əlaqələrin
qurulması. |
2 |
2 |
8 |
Layihə
hesabatının yazılması və təqdimatı. |
2 |
2 |
9 |
Şəhərsalma layihələrinin
ekoloji əsaslandırılması. |
2 |
2 |
10 |
Sanitar-mühafizə
zonalarının ekoloji layihələndirilməsi |
2 |
2 |
11 |
Təbiəti mühafizə obyektlərinin geoloji layihələndirilməsi. |
2 |
2 |
12 |
Əsas energetika
bazalarının ekoloji layihələndirilməsi. |
2 |
2 |
13 |
Su anbarlarının
geoloji layihələndirilməsi |
2 |
2 |
14 |
Ekoloji
reabilitasiya obyektlərinin layihələndirilməsi. |
2 |
2 |
15 |
Layihə riskləri və
layihənin qiymətləndirilməsi. |
2 |
2 |
|
CƏMİ |
30 |
30 |
6. “Tədqiqat və
layihə bacarıqları” fənni üzrə
mövzuların qısa məzmunu:
Mövzu 1. Tədqiqat və
layihələndirmə fənninə giriş, əsas anlayışlar və prinsiplər
1.Tədqiqat və layihələndirmə
haqqında anlayış.
2.Layihələndirmə və
ekspertizanın yaranma və inkişaf tarixi.
3.Layihələndirmə və
ekspertizanın mərhələləri.
4.Müxtəlif tipli
layihələrin xüsusiyyətləri.
Mövzuda fənnin məqsədi, vəzifələri, əsas anlayışları və inkişaf
tarixi ətraflı açıqlanmışdır. Bu mövzuda hər hansı bir layihəyə başlamaq üçün,
layihə fəaliyyətinin nədən ibarət olması, fərqli xüsusiyyətləri haqqında izahat
verilmişdir. Mövzuda layihə mərhələləri,o cümlədən planlaşdırma, hazırlıq, icra
və tamamlama haqqında geniş məlumat verilmişdir. Mövzuda layihə idarəetmə müvəffəqiyyətinin
layihənin icrası prosesini qiymətləndirən bir göstərici olması, layihənin idarə
edilməsində müvəffəqiyyət göstəricisinin layihə başa çatdıqdan sonra asanlıqla
müəyyən edilməsi prosesləri geniş şərh olunmuşdur.
Mövzu 2. Elmi araşdırma və
layihələndirmənin quruluşu, problemin müəyyən edilməsi və metodların seçilməsi
1.Elmi
araşdırma və layihələndirmənin quruluşu, prinsipləri.
2.Elmi-tədqiqat
üsullarının strukturu və mərhələləri.
3.Tədqiqatın
elmi metodları.
4.Layihənin
seçilməsi və elmi-tədqiqat işlərinin planlanması.
Mövzuda elmi
araşdırmaların və layihələndirmənin quruluşu, prinsipləri ətraflı verilmişdir.
Burada elmi araşdırmaların mərhələləri: planlaşdırma, aparılan şəxsi tədqiqat və
nəticələrin təqdim olunması qaydaları verilmişdir. Elmi araşdırmaların
metodologiyası və metodlarının inkişaf mərhələləri və təkmilləşdirilməsi şərh
olunmuşdur. Son iki yüz ildə çoxsaylı elmi araşdırma metodlarının yaranması və
metodologiyası haqqında məlumatlar verilmişdir.
Mövzu 3. İdeal
metodlar. Məhsul və layihənin formaları
1.Məhsul və layihənin formaları.
2.Beyin fırtınası metodu.
3.Beyin yazı metodu.
4.Sinektika (oxşatmaq, bənzətmək) metodu.
Mövzuda ideal metodlar və onların üstünlükləri
haqqında informasiya verilmiş, məhsul və layihənin formaları geniş izah
olunmuşdur. Burada fikir yaratmaq yolları, müzakirə olunan problemin həllini
tapmaq məqsədilə qrup işinin təşkili üçün müxtəlif metodlardan istifadə etmə
üsulları ətraflı verilmişdir. Mövzuda təkcə zehni və yaradıcı qabiliyyətindən
deyil, həmkarların da qabiliyyətindən istifadə etməyin mümkünlüyü, beləliklə
qrup üzvlərinin yaradıcı potensialları sinerji (əməkdaşlıq, birgə işləmək) ətraflı
şərh olunmuşdur. Mövzuda fikir yaratmaqla yanaşı vacib bir bacarıq, ideyanın
gerçəkləşəcəyi təqdirdə nəticəni təsəvvür etmək bacarığının olması anlayışı
izah edilmişdir. Beyin fırtınası metodu, beyin yazı metodu və digər ideya
metodları haqqında məlumat verilmişdir.
Mövzu 4. Ədəbiyyatla
işləmə üsulları, məlumatların toplanması, informasiya mənbələri və etik
problemlər
1.Ədəbiyyatla işləmə üsulları.
2.Ədəbiyyatların axtarış mənbələri.
3.İnformasiyaların axtarış strategiyası.
4.Məlumatların toplanması və etik problemlər.
Bu mövzuda ədəbiyyat mənbələrinin seçilməsi, ədəbiyyatla
işləmə üsulları, məlumatların müxtəlif mənbələrdən toplanması qaydaları və
informasiya mənbələrindən istifadənin etik problemləri əraflı verilmişdir. Tədqiqat
işlərinin yazılı şəkildə təsvirindən öncə elmi ədəbiyyatların axtarışı və əldə
olunan məlumatların analizi və yazılmasının vacibliyi geniş verilmişdir. Məlumatların
toplanmasında üç əsas aspekt: axtarış yerləri, elmi ədəbiyyatların növləri,
vacib məlumatların seçilməsi və təsviri qaydaları verilmişdir.
Mövzu 5. Layihənin planlanması, müddəti və təsviri
1.Layihələrin
davametmə müddəti və təsviri.
2.Layihənin mərhələləri.
3.Layihənin
ierarxik səviyyələri.
4.Layihənin büdcəsi
və büdcə prinsipləri.
5.Layihələrin idarə
olunma prinsipləri.
Bu mövzuda layihənin planlanması, idarə olunması prinsipləri
verilmişdir. Mövzuda layihənin mərhələləri, davametmə müddəti və təsviri ətraflı
şərh olunmuşdur. Bu mövzuda müəyyən bir layihənin layihədən əvvəl, layihə müddətində
və layihədən sonrakı mərhələlərinin geniş izahı verilmişdir. Layihənin
başlanması və başa çatması kimi səviyyələrin layihə iştirakçılarından aslılığı
haqqında məlumat verilmişdir. Mövzuda layihənin növündən və maliyyə
planlaşdırma tələblərindən asılı olaraq müxtəlif qiymətləndirmə metodları, o
cümlədən parametrik qiymətlləndirmə, analoqlara görə qiymətləndirmə, ekspert
qiymətləndirmə, təchizatçıların təklifləri ilə qiymətləndirmə haqqında ətraflı
məlumat verilmişdir. Mövzuda layihənin büdcəsi və büdcə prinsipləri
verilmişdir. Layihənin başlanğıcında layihə üzərində işə başlamaq, maliyyələşdirmək,
müqavilənin bağlandığı tarix, layihənin əsas hissəsini təşkil edən ideyaların
analiz edilməsi təklifi haqqında izahat verilmişdir.
Mövzu 6. Layihə tipləri, layihə hazırlamanın mərhələləri
1.Layihələrin
tiplərinə görə təsnifləşdirilməsi.
2.Yaradıcı
bir layihənin hazırlanması prinsipləri.
3.Biznes layihələrinin
hazırlanması prinsipləri.
4.Təqdimat
planının tərtib olunması.
Mövzuda
layihə tipləri, onların miqyasına və mürəkkəbliyinə görə təsnifləşdirilməsi
geniş şərh olunmuşdur. Bu mövzuda biznes planının hazırlanmasının investorlar
üçün uğurlu işin ilkin şərti olduğu verilmişdir. Qrafik dizaynerlər tərəfindən
təqdimatın hazırlanmasının investorları cəlb etmək üçün güclü alət olması,
zəruri məlumatların mükəmməl birləşməsi və effektiv vizual təqdimetmə, hədəf
auditoriyaya təsirini artırmağın yolları araşdırılmışdır.
Mövzu 7. İşçi heyətinin
formalaşdırılması və əlaqələrin qurulması
1.İşçi heyətinin formalaşdırılması.
2.Lahiyəni idarəetmə qruplarının yaradılması.
3.Layihə rabitə idarəetmə sisteminin təşkili.
4.Effektiv ünsiyyət meyarları.
Bu mövzuda layihələrin həyata keçirilməsi və qarşılıqlı əlaqələrin
qurulması, qarşıya qoyulan vəzifələrin, o cümlədən layihə iştirakçıları
arasında ortaq iş proseslərinin müəyyənləşdirilməsi prinsipləri analiz
olunmuşdur. Mövzuda əvvəlcə layihə iştirakçılarının nəzərdə tutduqları ideyanı
müəyyən etmələri, layihənin həyata keçirilməsində birbaşa iştirak edən fiziki və
ya hüquqi şəxslərin dəqiqləşdirilməsi, həm podratçının, həm də sifarişçinin
layihənin icrasında rolu haqqında məlumat verilmişdir. Mövzuda layihəyə təsir
göstərə biləcək işçi heyəti üzvlərinin seçilməsi və əlaqələrin qurulması
haqqında ətraflı izahat verilmişdir. Layihə rəhbərliyi üçün kritik əhəmiyyətə
malik olan, əvvəlcədən layihə iştirakçılarının layihənin həyata keçirilməsində
və tələb olunan nəticələrin əldə edilməsində şəxsi motivasiyasının, marağının və
məsuliyyətinin başa düşülməsinin vacibliyi ətraflı verilmişdir. Layihə gözləntilərinin
və tələblərinin birbaşa layihə iştirakçılarının qarşılıqlı əlaqəsi nəticəsində
formalaşması mövzuda geniş verilmişdir.
Mövzu 8. Layihə hesabatının yazılması və təqdimatı
1.Layihələrin yazılma
qaydaları.
2.Qrant layihələr üçün yeni
hesabat formalarının təsdiqi.
3.Layihələrin elektron
təqdimatı.
4.Statistik hesabatın
formaları.
Bu mövzuda layihə hesabatının
yazılması və təqdimatı qaydası haqqında izahat verilmişdir. Mövzuda hesabatın
yazılma qaydası: layihənin adı; problemin qoyuluşu; layihənin həyata keçirilmə
müddəti; layihənin qiymətləndirilməsi və hesabatı; layihənin davamlılığı və
büdcəsi ilə bağlı məlumatların təqdim olunması üsulları ətraflı şərh
olunmuşdur. Hesabatların elektron təqdimatı zamanı dövlət müşahidələrinin
aparılması üçün lazım olan məlumatların elektron sənəd formasında müvafiq
dövlət orqanlarına təqdim edilməsi qaydası verilmişdir.
Mövzu 9. Şəhərsalma
layihələrinin ekoloji əsaslandırılması
1.Şəhərsalma layihələrinin obyekt və tipləri.
2.Layihələrin ekoloji əsaslandırılması.
3.Şəhərsalmada layihələndirmənin məlumat bazası.
4.Şəhər landşaftının konsepsiyası və landşaft planlaşdırılması.
5.İri meqopolislərin layihələndirilməsi
Bu mövzuda şəhərsalma layihələri, obyekt və tipləri,
onların təsnifləşdirilməsi ətraflı verilmişdir. Əhalinin sayından asılı olaraq
şəhər və kənd məntəqələrinin, iri şəhərlərin, böyük şəhərlərin, kiçik şəhərlərin
əhalisinin nə qədər olması haqqında geniş məlumat verilir. Mövzuda şəhərsalma
layihələrinin ekoloji əsaslandırılmasında əhalinin yaşayışının ekoloji təhlükəsizliyi,
şəhərsalma layihə qərarlarının məqsədəuyğunluğu və optimallığı, təbiətin
mühafizəsi və tarixi-mədəni irsin qorunub saxlanması üzrə əsas tikililərin, nəzərdə
tutulan tədbirlərin seçilməsinin qiymətləndirilməsi prinsipləri ətraflı
verilmişdir. Bu mövzuda şəhərsalma layihələrinin ekoloji əsaslandırılması üçün ərazinin
təbii (zona və regional) xüsusiyyətlərini, şəhər, rayon və s. ərazinin müasir və
prespektiv səmərəli istifadəsi; şəhər mühitinin müasir ekoloji vəziyyəti; ərazinin
demoqrafik xüsusiyyətləri, onun tarixi-mədəni dəyəri; ərazidə təbiətdən istifadə
rejimi, xüsusi qorunan təbiət obyektləri, aktiv-təhlükəli təbii proses və hadisələrin
yayılması; şəhərin lazımi ehtiyatlarla təmin olunması (su təchizatı mənbələri,
yeraltı sular və s.); infrastruktur cəhətdən təmin olunma (nəqliyyat, rabitə və
s.); yerli əhalinin sağlamlıq vəziyyəti ilə bağlı prinsiplər geniş verilmişdir.
Mövzu 10.
Sanitar-mühafizə zonalarının ekoloji layihələndirilməsi
1.Sanitar-mühafizə
zonalarının yaradılması.
2.Sanitar-mühafizə
zonalarının sərhədlərinin təyini.
3.Sanitar-mühafizə
zonalarının miqyasları.
4.Sanitar-mühafizə
zonalarının müəyyən edilməsi ilə əhaliyə olan təsirin fiziki
faktorlarının hesabatı.
5.Elektrik sahələrinin təsirinin
ən son yolverilən dərəcələri.
Bu mövzuda
sanitar-mühafizə zonalarının yaradılmasına qoyulan tələblər haqqında məlumat
verilir. Sanitar-mühafizə zonasının ətraf mühitə və
insan sağlamlığına təsir mənbələri olan obyekt və istehsalat sahələrinin
ətrafında yaradılmış xüsusi istifadə rejiminə malik bir ərazi olması geniş şərh
olunur. Burada sanitar-mühafizə zonasının ölçüsü, çirklənmənin atmosfer
havasına təsirinin (kimyəvi, bioloji, fiziki) gigiyenik normalarla müəyyən
edilmiş dəyərlərə qədər azaldılmasının təmin etməsinin geniş izahatı verilmişdir.
Mövzuda funksional təyinatına görə sanitar mühafizə zonasının, obyektin normal
istismarı zamanı əhalinin təhlükəsizlik səviyyəsini təmin edən qoruyucu maneə
olması ətraflı verilmişdir.
Mövzu 11. Təbiəti mühafizə
obyektlərinin geoloji layihələndirilməsi
1. Təbiəti mühafizə obyektlərinin təyinatı və tipologiyası.
2. Xüsusi
mühafizə olunan təbiət əraziləri (XMTƏ).
3. Təbiət
parkları və onların mühafizəsi.
4. Təbiəti
mühafizə obyektlərinin ətraf əraziyə təsiri.
5. Ekoloji karkasların layihələndirilməsi.
Bu mövzuda
mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri
(XMTƏ), o cümlədən təbiəti mühafizə, elmi, mədəni, estetik, istirahət və
sağlamlıq əhəmiyyəti olan, dövlət hakimiyyəti orqanları tərəfindən tam və ya
qismən təsərrüfat fəaliyyətindən çıxarılan və xüsusi mühafizə rejimi müəyyən
edilən torpaq sahələri, su səthi və hava məkanı haqqında geniş məlumatlar
verilmişdir. Mühafizə olunan təbiət ərazilərinin səkkiz əsas kateqoriyası:
qoruqlar, milli parklar, təbiət parkları, müvəqqəti qoruqlar, təbiət abidələri,
dendroloji parklar və botanika bağları, müalicəvi-sağlamlıq yerləri və
kurortları, həmçinin ənənəvi təbiətdən
istifadə əraziləri haqqında məlumat verilmişdir. Mövzuda təbiəti mühafizə obyektlərinin təyinatı və tipologiyasının mahiyyəti
açıqlanmışdır.
Burada təbiəti mühafizə obyektlərinin layihələndirilməsi
zamanı ən başlıca ideya spesifik ekoloji funksiyaların yerinə yetirilməsi üçün
coğrafi məkanın müəyyən hissəsinin təsərrüfat fəaliyyətinin məhdudlaşdırılması
və konservasiyası (tam və ya qismən) haqqında izahat verilmişdir.
Mövzu 12. Əsas
energetika bazalarının ekoloji layihələndirilməsi
1.İstilik
energetika texnologiyasının xüsusiyyətləri.
2.İstilik
energetika stansiyalarının (İES) təbiətə təsiri.
3.İES layihələrinin
ƏMTQ xüsusiyyətləri.
4.Nüvə yanacağı
silsiləsinin texnoloji xüsusiyyətləri.
5.AES-nin ətraf
mühitə təsiri və ƏMTQ spesifikası.
Bu mövzu
istilik energetika texnologiyasının xüsusiyyətlərinə, İES-in təbiətə təsirinə həsr
olunmuşdur. İstilik elektrik stansiyaların ətraf mühitə təsirinin xüsusiyyətlərinin
izahı dəqiq verilmişdir. Burada qaz, kömür, mazut, nadir hallarda torf, şistlərin
istilik elektrik stansiyalarının (İES) işləməsi üçün lazım olan enerji mənbəyi
olması əraflı şərh olunmuşdur. Mövzuda istilik energetikasının təbiətə təsirinin
üç tullantı növü ilə xarakterizə olunması: az təsirli kültutmaya malik bərk
yanacaqla işləyən İES-dən ayrılan qələvi; maye və qaz halında olan yanacaqla
işləyən İES-dən çıxan turşu haqqında ətraflı məlumat verilmişdir. İES və TS-nin
kömürlə işləməsi nəticəsində atmosferin
çirklənməsi, tullanacaq çirkli madələrin dəqiq hesabatının aparılması
verilmişdir. Mövzuda İES-in tüstü tullantısı komponentlərini istehsalat
texnologiyasının onlara təsiri baxımından iki qrupa bölünməsi: yanma zamanı
yanacağın tərkibində dəqiqliyi ilə hesablanan çirkli maddələr, onları yandırma
texnologiyasından (anhidrid sulfidi, külün kəmiyyəti və tərkibi, vanadiumun
birləşməsi) çox az asılı olmasının ətraflı izahı verilmişdir.
Mövzu 13. Su
anbarlarının geoloji layihələndirilməsi
1.Su anbarlarının təyinatı və təsnifatı.
2.Zonaların spesifikasiyası və təsirinin sferası.
3.Su anbarlarının ətraf mühitə təsirinin qiymətləndirilməsi.
4.Ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi və təbiəti mühafizə tədbirləri.
Mövzuda su anbarlarının
təyinatı, təsnifatı və funksiyası geniş şərh olunmuşdur. Su anbarlarının təyinatından
asılı olaraq qruplaşdırılmasına mövzuda geniş yer verilmişdir. Bu mövzuda sənaye
müəssisələrində, şəhərlərdə, yaşayış məntəqələrində təminatlı su təchizatı
üçün su anbarının əhəmiyyəti, suyun keyfiyyətinə və saxlanma rejiminə görə, su
anbarı və energetika, daşqınlarla mübarizədə su anbarlarının rolu açıqlanmışdır. Həmçinin suvarma üçün, balıqçılıq təsərrüfatı
üçün və s. əhəmiyyəti ətraflı verilmişdir. Bu mövzuda su nəqliyyatında su
anbarlarının əhəmiyyəti geniş şərh olunmuşdur.
Mövzu 14. Ekoloji reabilitasiya obyektlərinin layihələndirilməsi
1.Ekoloji reabilitasiyanın metod və texnologiyaları.
2.MTE-nin kompleks şəklində emalının texnologiyaları.
3.Tullantı fəaliyyətinin lisenziyalaşdırılması.
4.MTE poliqonunun ekoloji istehsalat yoxlanması
proyekti.
Bu mövzuda ekoloji
reabilitasiyanın metod və texnologiyaları haqqında geniş məlumat verilmişdir.
Burada ekoloji reabilitasiya obyektləri arasında bərk məişət tullantılarının
(MTE poliqonları) emalına, toksiki sənaye tullantılarının zərərləşdirilməsi və
basdırılmasına (sənaye tullantılarının poliqonları) geniş yer verilmişdir.
Mövzuda tullantı fəaliyyətinin lisenziyalaşdırılması haqqında məlumat
verilmişdir.
Mövzu
15. Layihə riskləri və layihənin qiymətləndirilməsi
1.Risk anlayışı haqqında məlumat.
2.Risklərin başvermə mənbəyi və təsnifatı.
3.Risklərin idarə olunması.
4.Risklərin eyniləşdirilməsi və qiymətləndirilməsi.
5.Risklərin qarşısının alınması və azaldılması yolları.
Mövzuda risk anlayışı haqqında, onların başvermə mənbəyi, təsnifatı haqqında ətraflı məlumat verilmişdir. Layihədə risklərlə
qarşılaşmanın əsas səbəbinin bütün layihələrdə mövcud olan qeyri-müəyyənliyin
olması izah olunmuşdur. Layihələrdə risklərə dözümlülük, risk həddi, tanınmamış
risk anlayışı və s. ətraflı şərh olunmuşdur. Mövzuda risklərin təsnifatı: baş vermə mənbəyinə görə: xarici (xarici mühitdəki dəyişikliklərlə
əlaqəli); Daxili (layihədəki dəyişikliklərlə əlaqəli) amilləri ətraflı qeyd
olunmuşdur. Funksional sahələrə görə: texniki (elan olunan xüsusiyyətləri əldə edə
bilməmək, materialların və komponentlərin keyfiyyətinin aşağı düşməsi və s.); təşkilati
və idarəetmə (mənbələr, qiymətləndirmələr, planlaşdırma, prioritetləşdirmə və
s.); maliyyə (layihənin maliyyələşdirmə cədvəlinin pozulması, investorun layihədə
iştirakdan imtina etməsi, iş dəyərinin dəyişməsi və s.) riskləri haqqında məlumat
verilmişdir.
7.“Tədqiqat və
layihə bacarıqları” fənninin mövzuları üzrə tələbə bilməli, bacarmalı olduqları
səriştələr:
Mövzunun adı |
Mövzunun öyrənilməsi nəticəsində tələbə bilməlidir |
Mövzunun öyrənilməsi nəticəsində tələbə bacarmalıdır |
1.Tədqiqat və layihələndirmə fənninə
giriş, əsas anlayışlar və prinsiplər |
- Tədqiqat və layihələndirmə haqqında
anlayışı; - layihələndirmə və ekspertizanın yaranma
və inkişaf tarixini; - layihə fəaliyyətinin mərhələləri və ekspertizasının aparılması haqqında mənbələri
araşdırmaq üsullarını. |
- Tədqiqat və layihələndirmə fənninin
prinsiplərini araşdırmağı və tətbiq etməyi; - müxtəlif tipli layihələrin xüsusiyyətlərini
təhlil edib əsaslandırmağı. |
2.Elmi araşdırma
və layihələndirmənin quruluşu, problemin müəyyən edilməsi və metodların
seçilməsi
|
- Elmi araşdırmaların quruluşunu; - layihələndirmənin prinsiplərini; - elmi-tədqiqat üsullarının strukturu
və mərhələlərini. |
- Elmi araşdırmaların aparılması üçün
normativ bazaları tətbiq etməyi; - informasiya toplamağı və onun emal
olunmasını; - elmi-tədqiqat üsullarının mərhələlərini
tətbiq etməyi. |
3.İdeal metodlar.
Məhsul və layihənin formaları |
- İdel metodları
və onların araşdırılmasını; - məhsul və layihənin
formalarını; - sınaq metodunun
vacibliyini; - qrup işinin təşkili
yollarını; - beyin yazı
metodu, beyin fırtınası metodu, altı papaq metodunu. |
- İdeal metodlar haqqında məlumatları
tolamağı; - məhsul və layihə formalarını analiz etməyi; - sınaq metodunun prinsiplərini təhlil
etməyi; - beyin fırtinası, yazı meodlarını qrup
işində tətbiq etməyi, digər metodlardan istifadə etməyi. |
4.Ədəbiyyatla işləmə
üsulları, məlumatların toplanması, informasiya mənbələri və etik problemlər |
- Ədəbiyyatla işləməyi, - ədəbiyyatların axtarış mənbələrini; - informasiyaların axtarış strategiyasını
və məlumatların toplanması qaydalarını; - elmi ədəbiyyatların növlərini, vacib məlumatların
seçilib toplanmasını. |
- Elmi ədəbiyyatların seçilib
qruplaşdırılmasını; - ədəbiyyatların axtarış mənbələrini
tapmağı; - layihələrin seçilməsi işlərini
planlaşdırmağı və mərhələlərə ayırmağı. |
5.Layihənin
planlanması, müddəti və təsviri
|
- Layihənin planlaşdırılması və tərtibini; - layihələrin idarə olunması prinsiplərini; - layihələrin hazırlanma məqsədini; - layihənin ierarxik səviyyələrini; - layihələrin mərhələlərini; - layihənin büdcəsi və büdcə prinsiplərini. |
- Layihələrin planlaşdırılmasını; - layihələrin hazırlanması
metodlarının tətbiqini; - layihələrin davametmə müddətini təyin
etməyi; - layihənin büdcəsi və büdcə prinsipləri
ilə işləməyi.
|
6.Layihə tipləri, layihə hazırlamanın mərhələləri |
- Layihənin tiplərini,
hazırlanmasını, təqdimat üzrə təsnifləşdirilməsini; - yaradıcı layihənin hazırlanması
metodologiyasını; - biznes layihələrinin hazırlanması
prinsiplərini; - təqdimat planının hazırlanmasını; - layihənin miqyasına və mürəkkəbliyinə
görə təsnifləşdirilməsini. |
- Layihə tiplərinin təhlilini; - layihələrin təqdimat üzrə qruplaşdırılmasını; - layihə tiplərini miqyasına və çətinliyinə görə təsnifləşdirməyi; - yaradıcı bir layihənin hazırlanmasını. |
7.İşçi heyətinin formalaşdırılması və əlaqələrin
qurulması |
- İşçi heyətinin formalaşdırılmasını; - layihə idarəetmə qruplarının
yaradılmasını; - layihə rabitə idarəetmə sisteminin təşkilini; - effektiv ünsiyyət meyarlarını. |
- İşçi heyətini formalaşdırmağı; - layihənin icrasında müstəqil işləməyi; - layihənin həyata keçirilməsi üçün işçi heyətini
təşkil etməyi; - layihənin həyata keçirilməsində və tələb
olunan nəticələrin əldə edilməsində şəxsi motivasiyasını, marağını aşılamağı. |
8.Layihə
hesabatının yazılması və təqdimatı |
- Layihə hesabatlarının yazılma
qaydalarını və onların təqdimatı prinsiplərini; - qrant layihələr üçün yeni hesabat
formalarının hazırlanıb təsdiq olunması qaydalarını; - layihələrin elektron təqdimatı
qaydalarını; - statistik hesabatın formalarını. |
- Layihə hesabatını tərtib etməyi; - hesabatın yazılma qaydasını: layihənin
adı; layihənin qiymətləndirilməsi və hesabatı; - layihənin davamlılığı və büdcəsi məsələlərini
analiz etməyi. |
9.Şəhərsalma layihələrinin ekoloji əsaslandırılması |
- Şəhərsalma layihələndirilməsinin obyekt
və tiplərini; - layihələrin ekoloji əsaslandırılmasını; - layihələrin məlumat bazasını; - şəhərsalma landşaftının
planlaşdırılması prinsiplərini; - böyük şəhərlərin, meqopolislərin layihələndirilməsi
prinsiplərini. |
- Şəhərsalma layihələrinin ekoloji əsaslandırılması
üçün ərazinin təbii xüsusiyyətlərinin araşdırılmasını; - şəhərsalma layihələrinin obyekt və tiplərini
qruplaşdırmağı; - əhalinin sayından asılı olaraq şəhərlərin
tiplərindən asılı olaraq nə qədər əhali yaşamasını analiz etməyi. |
10.Sanitar-mühafizə
zonalarının ekoloji layihələndirilməsi |
- Sanitar-mühafizə zonalarının
yaradılması layihələrini; - sanitar-mühafizə zonalarının sərhədlərinin
təyinini və miqyaslarının müəyyən edilməsini. - sanitar-mühafizə zonalarının müəyyən
edilməsi ilə əhaliyə təsirin fiziki faktorlarının hesabatı haqqında məlumatları. |
- Sanitar-mühafizə zonalarının
yaradılması üçün ayrılan yerlərin
araşdırılmasını və nəticə çıxarmasını; - layihə üçün ayrılmış yerlərin miqyasını
müəyyən etməyi; - ətrafda yaşayan əhaliyə fiziki
faktorların olub-olmamasını təyin etməyi. |
11.Təbiəti
mühafizə obyektlərinin geoloji layihələndirilməsi |
- Təbiəti mühafizə obyektlərinin təyinatı
və tipologiyası; - xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərini
(XMTƏ); - təbiət parkları və onların mühafizəsini; - təbiəti mühafizə obyektlərinin ətraf əraziyə
təsirini; - ekoloji karkasların layihələndirilməsi
sxeminin tərtibi prinsiplərini. |
- Təbiəti mühafizə obyektlərini təyinatına
görə qruplaşdırmağı; - obyektlərin layihələndirilməsi zamanı
spesifik ekoloji funksiyaları həyata keçirtmək üçün coğrafi məkanlar haqqında
informasiyanı toplamağı və emal etməyi. |
12.Əsas energetika bazalarının ekoloji layihələndirilməsi. |
- Əsas energetika bazalarının ekoloji layihələndirilməsi haqqında məlumatları; - istilik energetika texnologiyasının
xüsusiyyətlərini, buxar turbini və ya istilik elektrik stansiyası haqqında məlumatları; - qaz, kömür, çox az hallarda torf, şistlər,
istilik elektrik stansiyalarının (İES) işləməsi üçün lazım olan enerji mənbələrini. |
- İstilik energetika sistemlərinin təbiətə
təsirinin monitorinqinin aparılmasını, - Ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsinin
spesifikasını təhlil etməyi; - təbii landşaftın atmosferə atılan
tullantılara reaksiyasını, onların bitki örtüyünə, torpağa nüfuz etməsini,
maddələrin geosistemə köçürülməsini araşdırıb təhlil etməyi. |
13.Su anbarlarının geoloji layihələndirilməsi |
- Su anbarlarının təyinatı və təsnifatını; - içməli su təyinatlı anbarları; - kompleks təyinatlı su anbarlarını; - birtərəfli təyinatlı su anbarlarını; - su anbarları və energetika haqqında; - daşqınlarla mübarizədə su anbarlarının
rolunu; - suvarma üçün su anbarlarının əhəmiyyətini; - balıqçılıq təsərrüfatı üçün su
anbarlarının əhəmiyyətini. |
- Su anbarlarının müxtəlif istiqamətlər
üzrə təyinatını müəyyən etməyi; - içməli su və kompleks təyinatlı su
anbarlarının işinin monitorinqini aparmağı; - suvarma üçün ayrılmış su anbarlarının əhəmiyyətini
təyin etməyi; - balıqçılıq təsərrüfatı üçün su
anbarlarının əhəmiyyətini qiymətləndirməyi. |
14.Ekoloji reabilitasiya
obyektlərinin layihələndirilməsi |
-
Ekoloji reabilitasiyanın metod və texnologiyalarını; -
bərk məişət tullantılarının emalı (MTE) haqqında məlumatları; -
MTE-nin təşkil olunması prinsiplərini; -
termiki emal (əsasən yandırılma şəklində) prosesinin təşkili qaydalarını. |
-
Müasir ekoloji reabilitasiya metod və texnologiyalarının tətbiqini; -
bərk məişət tullantılarının emal proseslərini təhlil etməyi, poliqonları
yerləşdirməyi və monitorinqinin
aparılmasını. |
15.Layihə riskləri və layihənin qiymətləndirilməsi |
- Layihə riskləri haqqında anlayışları; - yüksək risk fəaliyyətini, risklərə
dözümlülük dərəcəsini, tanınmamış riskləri, risk həddini; - risklərin təsnifatı: başvermə mənbəyinə
görə, funksional sahələrə görə, maliyyə itkisi səviyyələrinə görə, risklərin
idarə olunmasını; - riskin səbəbi və nəticəsini. |
- Risklərin identifikasiyasını aparmağı; - risk həddini araşdırıb qiymətləndirməyi; - risklərin qarşısının alınması və
azaldılması problemlərini təhlil etməyi; - riskin nəticəsini analiz etməyi və
preventiv tədbirləri müəyyənləşdirməyi. |
8.“Tədqiqat və layihə bacarıqları” fənninin
tədrisində istifadə ediləcək tədris materiallarının siyahısı:
1. Sillabus;
2. Mühazirə mətnləri;
3. Təqdimat;
4. Özünü sına seminar sualları;
5. Mövzular üzrə test tapşırıqları;
6. Digər bölməsi: fənn üzrə əsas dərslik, əlavə dərslik, internet
resursları, mövzular üzrə çəkilmiş
videolar.
9. “Tədqiqat və layihə bacarıqları” fənninin
tədrisində istifadə ediləcək interaktiv metodlar
ü mühazirə, seminar, praktiki tapşırıqlar; |
ü təqdimat və müzakirə, debatlar; Quizz, Kahoot; |
ü ekspert metodu; video va audio mühazirələr;
distant təhsil; |
ü araşdırma-tədqiqat;
layihə, qrup qiymətləndirməsi; |
ü problemli öyrənmə texnologiyası; |
ü kiçik qruplarda iş (teamwork), işgüzar oyunlar, |
ü xüsusi nümunələrin (case-study) öyrənilməsi və
təhlili, |
ü qrup işlərin yazılması və test tapşırıqların
yerinə yetirilməsi və s. |
10. “Tədqiqat və layihə bacarıqları” fənninin tədrisində istifadə
ediləcək ədəbiyyat siyahısı
Fənnin tədrisində istifadə olunan əsas dərslik |
Fənnin tədrisində istifadə olunan əlavə dərsliklər |
Fənnin tədrisində istifadə olunan internet
resursları
|
1.
American Water Works Association,
American Society of Civil Engineers. (2012). Water Treatment Plant Design 5/E
(5th ed.). McGraw-Hill Professional 2.
Smith,N.J. (2007). Engineering
Project Management (3rd ed.). Wiley-Blackwell. |
1.
Azərbaycan Respubilkasının ekologiya qanunvericiliyi (normativ – hüquqi aktlar toplusu), I cild. Bakı – Qanun 2006, 760 s. 2.
Azərbaycan Respubilkasının ekologiya qanunvericiliyi (normativ – hüquqi aktlar toplusu), II cild. Bakı – Qanun 2006, 884 s. 3.
Q.Məmmədov, M.Xəlilov. Ekologiya və ətraf mühit. Bakı, Elm, 2004. 600 s. 4.
R.İ.Hüseynov, T.B.Qocayev. Ekologiya. Bakı, 2003.
450 s. 5.
Дончева А.В. Экологическое
проектирование и экспертиза: практика: учебное пособие / А. В.
Дончева. - М. : Аспект Пресс, 2005. - 285 с. 6.
İbrahim Peker.Çevre
mühendisliğinde temel işlemler. Birsen Yayınevi. İstanbul, 2007. 245 səh. |
1.
https://acikders.ankara.edu.tr/course/view.php?id=451 2.
https://ets.anadolu.edu.tr/storage/nfs/IKT102U/ebook/IKT102U-13V2S1-8-0-1-SV1-ebook.pdf |