Research Information System
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 101 illiyinə həsr olunmuş “Dördüncü sənaye inqilabı dövründə elm və texnologiyaların mövcud vəziyyəti və inkişaf perspektivləri” mövzusunda Beynəlxalq elmi-praktik konfransın materialları, Ganca, Azerbaijan, 7 - 08 May 2024, vol.2, no.1, pp.157-159
Məlum olduğu kimi, ĢüĢənin aĢağı istilik keçiriciliyinə görə, qəliblənmiĢ və təzə soyudulmuĢ məhsulların bütün qalınlığı boyunca temperatur fərqləri yaranır. Nəticədə, onun içindəki Ģərti olaraq müəyyən edilmiĢ təbəqələr sıxılır və eyni vaxtda qeyri-bərabər sərtləĢir. Məhz, daxili elastik gərginliklərin baĢ verməsinin əsas səbəbi də temperaturun TĢkt-dən (ĢüĢə keçid temperaturu) aĢağı düĢməsindədir.
Temperatur TĢkt-dən keçərkən yaranan gərginliklər ĢüĢədə tam soyudulana qədər saxlanılır, nəticədə onlar qalıq və ya sabit adlanır. Bu gərginliklər məhsulun gücünü azaldır və hətta onun məhvinə səbəb olur [1].
ġüĢə soyuduqda daimi gərginliklərlə yanaĢı, kövrək vəziyyətin bölgəsində müvəqqəti gərginliklər də meydana gəlir.
Müvəqqəti gərginliklər yalnız ĢüĢənin elastik vəziyyətində (TĢkt-dən aĢağı) yaranır və onun təbəqələri arasındakı temperatur fərqindən əmələ gəlir. Temperatur bərabərləĢdikdə, bu növ gərginlik yox olur. Təbii ki, sürətli soyutma zamanı müvəqqəti gərginliyin səviyyəsi gərilmə gücünü aĢarsa, ĢüĢə qırılır [2].
Düzünü desək, soyutma zamanı ĢüĢə təbəqələr arasında sıxılma və gərginlik tarazlığı yaranır, onların böyüklüyü ilk növbədə soyutma sürətindən asılıdır. Əgər soyutma tez baĢ verərsə, təbəqələr arasındakı gərginliklər materialın dartılma gücündən artıq ola bilər, nəticədə qəlibləmə uğursuz olur. Lakin soyutma kifayət qədər yavaĢ aparılarsa, onda gərginliyin səviyyəsi aĢağı olacaq, təbəqələr zədələnməyəcək və ĢüĢə məmulatlarının mexaniki və istilik təsirlərinə qarĢı müqaviməti qalıq gərginliklərin böyüklüyü ilə müəyyən ediləcəkdir.
Beləliklə, tavlama qalıq gərginlikləri istismar baxımından təhlükəsiz bir dəyərə endirmək, habelə möhkəmliyə təhlükəli olan müvəqqəti gərginliklərin baĢ verməsinin qarĢısını almaq üçün məhsulların idarə olunan soyudulması prosesidir [3,4].